34 YIL SONRA GLOBALLEŞME VE NEOLİBERALİZM

 

1980’lerde büyüyen genç kuşaklar açısından o en önemli tehdit bir nükleer savaş olasılığıydı. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki soğuk savaş bu korkunun temelindeydi. O tehditi en azından bu iki gücün çatışması olasılığını ortadan kaldırarak gündemin arkasına atan politikaları uygulayan o devrin ABD Başkanı Ronald Reagan ve İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher’ın dünyaya verdiği önemli bir yön vardı. Neoliberal ekonomik politikalar o dönemden sonra neredeyse tüm dünyaya hakim oldu. Hatta bu politikalara en uzak duranlardan Çin bile doğrudan bu politikaların etkisinde kaldı. Geçen 34 yıldan sonra, 1987’den bu yana dünyada olan önemli gelişmeleri ve değişikleri hızlıca ama etkili şekilde ele almak istiyorum. Bunu yaparken de o tarihten bu yana dünyanın en büyük şirketleri listesini ve en zengin ve en yoksul ülkeleri irdelemek (tahlil etmek) istedim. Bu yazımızda en büyük şirketlerle başlayalım.

DÜNYANIN EN BÜYÜK ŞİRKETLERİ

Şekil 1’de tarihlerine göre dünyanın en büyük şirketlerinin listesini göreceksiniz.

 

Şekil 1 Cirolarına Göre Dünyanın En Büyük 15 Şirketi - 1987-2016-2019 Kaynak : Wikipedia ve IMF (https://fr.wikipedia.org/wiki/Fortune_Global_500)

 

                Bu liste tabii ki dünya ekonomisini değerlendirmek için kullanılamaz. Ancak bize 30 yılı aşkın bir zaman sürecinde dünyada değer yaratan etkinliklerin ve bunların merkezlerinin durumu hakkında fikir verecektir. Tablodan çıkan sonuçları grafiklerde izlersek daha aydınlık bir görüş elde edebiliriz.  

Şekil 2 Cirolarına göre dünyanın en büyük 15 şirketinin sektörel bazda dağılımı

 

                Şekil 2’de görüldüğü gibi 1987’de ilk 15 şirketin tümü toplamda otomotiv, petrol ve teknoloji şirketleri arasında dağılmaktaymış. 2019’a geldiğimizdeyse ilk 15 en büyük şirket çok daha çeşitli  sektörlere yayılıp, toplamda 7 sektöre dağılıyor. 2016 verileri de bu durumun bir tesadüf değil ama önemli bir değişimin sonucu olduğunu tespit ediyor.  Buradan çıkarabileceğimiz temel sonuç globalleşmenin bir çok sektörü hızla büyüttüğü olacaktır. Yine de gözden kaçmayacak önemli bilgilerden birisi de her durumda petrol ve gaz sektörünün en büyük payı aldığıdır. Sektörler çeşitlendiğinde enerji talebinin azalmadığını düşünmeliyiz. Her türlü etkiye rağmen petrol halen çok önemli bir gelir kaynağı ancak pandemi sonrası veriler durumu değiştirmeye aday.

Şekil 3’de ciro olarak en önemli 15 şirketin cirolarının yıllara göre değişiminde hızlı gelişmeyi de teyit ediyoruz. Bu durumda çıkardığımız sonucun doğruluğunu teyit edebiliriz : Globalleşme ekonomik etkinliği genişletmiş aynı zamanda bu genişliği ciro olarak da büyütmüş.

Şekil 3 DÜNYANIN EN BÜYÜK 15 ŞİRKETİ TOPLAM CİROSU Milyon ABD Doları Cinsinden

                Pandemi sonrasındaki dünyada bu grafiklerin şekillerinin bir miktar değişmesi söz konusu olacak. Örneğin petrole harcanan kaynakların bir miktar düşmesi beklenmelidir. Sonuçta bir yılı aşan bir süre boyunca insanlar ve ürünler hareketsiz şekilde beklemek zorunda kaldılar. Bunun petrol tüketimi üzerinde etkilerini fiyatların gelişiminden anlayabiliyoruz. Petrol fiyatlarının gelişiminden anladığımız kadarıyla son bir yılda sürekli artmasına karşın ham petrol varil fiyatı henüz 2018 seviyelerinden uzakta.

 

ı

Şekil 4 Ham Petrol Fiyatı Değişimi 2018-2021 Kaynak :https://www.gcmyatirim.com.tr/forex/yatirim-araclari/emtialar/ham-petrol

 

OTOMOTİV VE GLOBALİZASYON

                En büyük 15 şirket listesine bakarsak son 34 yıllık dönemde otomotiv sektörünün diğer yeni sektörler karşısında değer üretmekte zorlandığını görürüz. Listede otomotivi temsil eden firma sayısının 4’den 2’ye indiğini görüyoruz. Sadece bu yeterli değil ancak kalan iki şirketin cirolarının hızlıca arttığını tespit etsek de ilk 15 cirosu içindeki otomotivin yüzde payının gerilediğini de belirliyoruz. Buradan hareketle enerji talebinin çok arttığını ancak bunun otomobillerden değil diğer sektörlerin tüketiminin artmasına bağlı olduğunu düşünebiliriz, çünkü anlaşılan diğer sektörler otomotivden çok daha hızlı büyüme fırsat ve imkanlarını yakalamışlar.

 

Toplam Ilk 15 Cirosunda Yûzdesi

SEKTÖR

1987

2016

2019

Otomobil

33%

13%

12%

Petrol ve Gaz

42%

35%

35%

Teknoloji

25%

11%

5%

Perakende

0%

12%

17%

Enerji

0%

8%

15%

Finans

0%

6%

5%

Sigorta ve Saglik

0%

10%

10%

Madencilik

0%

5%

0%

Şekil 5 İlk 15 Şirket Toplam Cirosunun Yüzde olarak sektörlere dağılımı

Bu verileri bir de Şekil 6’daki Dünya Bankası verilerinden teyit edersek dünyada kişi başına düşen ortalama gelir seviyesinin 1990’daki 5521 ABD dolarından 2019’da 17811 ABD dolarına çıktığını da okuyabiliyoruz. Anlaşılan küresel anlamda bir çok sektörün katkısıyla genel bir zenginleşme periyodu yaşanmış.

 

Şekil 6 Dünya Toplam Gayri Safi Hasılasının Kişi Başına Değerinin Gelişimi 1990-2020

 

Dünyanın en büyük 15 şirketinin bu tablosundan benim elde ettiğim neticeler 1987’den bu yana oluşan değişimleri anlamak için önemli :

  1. Globalleşme ekonomik büyümeyi hızlandırmış görünüyor. 15 şirketin toplam ciroları 1987’den bu yana 12 kat artmış durumda
  2. Globalleşme birden çok sektörün hızla büyümesine yol açmış. İlk 15’te 1987’te sadece 3 sektör firmaları yer alırken bu çeşitlilik 2019’da 7’e ulaşmış.
  3. Globalleşme ticaret yoğunluğunu ABD ve Avrupa’yla birlikte paylaşmak üzere Asya’yı da özellikle de Çin üzerinden oyuna dahil etmiş.
  4. Otomotiv, petrol ve teknoloji şirketleri halen çok önemli durumdalar dünya ticaretinde ancak göreli ticaret payları hissedilir şekilde erozyona uğramış.

Daha önceki yıllarda 2007’de sanıyorum, Hindistan’da çalışırken jeopolitik ve gelecek tasarımı üzerine çalışan Amerikalı Robert Shapiro’nun FutureCast isimli kitabını okumuştum. Shapiro o kitabında gelecek yıllar olarak 2025’leri belirterek belirgin eğilimlerin şu şekilde olacağını öneriyordu :

  • İnternet ve bilişim teknolojileri
  • Robotizasyon
  • Genetik Bilim
  • Yaşlanan Nüfus
  • Sosyal devlet ve emeklilik fonları baskısı

Shapiro’nun ele aldığı tüm eğilimlerin gerçekten bugünün sorunlarının temelini teşkil ettiğini teslim etmeliyiz. Bu konuların her birini ileriki yazılarımızda birer ayrı yazıda inceleyip etkilerini anlamaya ve anlatmaya çalışacağım. Yukarıda belirtilen gerçeklikleri hayatımızın her alanında bugün yaşıyoruz.  Ancak Shapiro’nun belirttiği eksenlere eklenen iki büyük eğilimi daha görüyoruz.

  • Uzay ve uzaydaki kaynakların kullanılması konusundaki yarış ve kural arayışı
  • Gelir ve servet dağılımındaki çok büyük eşitsizlikler

 

Bu başlıkların tümünün sadece bir yazı değil yıllarca sürecek araştırma ve incelemelere konu olacağı aşikar. Ne varki hepsinin işaret ettiği bir nokta var: Küresel anlamda insanlık önemli bir aşamaya gelmiş durumda. Yukarda belirttiğimiz yeni eğilimlerle toplumsal hayatı ve bireysel mutluluğu yeniden düşünmek gerekiyor. Düşünce ve etüdlerimizin bizi getireceği yer ise yeni bir toplumsal sözleşme olacak diyorum ve bugünlük burada duralım diyorum.

Une image contenant personne, complet, debout, posant

Description générée automatiquementSevgi ve sağlıkla dolu nice güzel günler dileğiyle

Margaret Thatcher ve Ronald Reagan : 34 yıldır süren neoliberal rüzgarın ülkelerindeki en büyük savunucuları ve uygulayıcıları

Une image contenant personne, debout, groupe, complet

Description générée automatiquement

Neoliberalizmin 3 büyük lideri 1988 NATO Zirvesinde bir arada